Jaskrawym przykładem złożonych zależności między konfliktem a ochroną dziedzictwa kulturowego jest desperacka operacja, która w ostatniej chwili rozegrała się niedawno w Gazie. Jej celem było uratowanie tysięcy bezcennych artefaktów historycznych przed zbliżającym się zniszczeniem. Ta pilna misja ratunkowa podkreśla ogromne wyzwania, przed którymi stoją organizacje humanitarne i dziedzictwa kulturowego, próbujące chronić światowe dziedzictwo w trakcie aktywnych operacji wojskowych, często wymagające niezwykłej improwizacji w ekstremalnych warunkach.
Konieczność interwencji pojawiła się, gdy izraelskie wojsko ogłosiło zamiar zburzenia magazynu w Gazie, powołując się na obecność w budynku instalacji wywiadowczych Hamasu. Obiekt ten, zabezpieczony przez organizację humanitarną Première Urgence Internationale (PUI) od 2009 roku, zawierał artefakty wydobywane przez ponad 25 lat. Wśród nich znajdowały się znaczące odkrycia z IV-wiecznego klasztoru bizantyjskiego, uznanego przez UNESCO za obiekt światowego dziedzictwa, oraz jedne z najwcześniejszych znanych dowodów chrześcijaństwa w Gazie. Zniszczenie budynku było zaplanowane w ramach rozszerzających się operacji wojskowych Izraela w mieście Gaza.
Ryzykowna Akcja Ratunkowa
Powiadomienie o planie rozbiórki nadeszło od COGAT, izraelskiego organu obronnego odpowiedzialnego za pomoc humanitarną, za pośrednictwem systemu wykorzystywanego przez międzynarodowe organizacje pozarządowe do oznaczania wrażliwych miejsc. Kevin Charbel, koordynator terenowy PUI ds. sytuacji kryzysowych, prowadził dziewięciogodzinne intensywne negocjacje z izraelskim wojskiem, opowiadając się za opóźnieniem, aby umożliwić przeniesienie artefaktów. Wyzwanie było wieloaspektowe: poza uzyskaniem tymczasowego odroczenia, powszechne zakłócenia w mieście Gaza oznaczały poważny niedobór odpowiedniego transportu i paliwa. Ostatecznie Łaciński Patriarchat Jerozolimy zapewnił kluczowe wsparcie logistyczne, umożliwiając przeniesienie.
Artefakty, wcześniej przechowywane i dokumentowane przez Francuską Szkołę Biblijną i Archeologiczną w Jerozolimie (EBAF), obejmowały różnorodną kolekcję: ceramiczne dzbany, misternie wykonane mozaiki, starożytne monety, malowane tynki oraz szczątki ludzkie i zwierzęce. Wiele z nich pochodziło z klasztoru św. Hilariona, uznanego przez UNESCO za jedną z najstarszych chrześcijańskich wspólnot monastycznych na Bliskim Wschodzie. Sama Gaza szczyci się bogatą mozaiką archeologiczną, z miejscami datowanymi na 6000 lat, co świadczy o jej roli jako kluczowego centrum handlowego między Egiptem a Lewantem, choć wiele z nich zostało utraconych w wyniku rozwoju urbanistycznego i grabieży.
Wyzwania i Trwała Wrażliwość
Operacja ratunkowa, rozpoczęta o wschodzie słońca, polegała na pospiesznym pakowaniu pięciu ciężarówek z otwartą platformą przez sześć godzin. Artefakty, które zazwyczaj wymagają specjalistycznego obchodzenia się i warunków transportu, zostały pospiesznie umieszczone w kartonowych pudłach, co stanowiło rażący kontrast w stosunku do normalnych protokołów archeologicznych. Izraelskie przepisy wojskowe zakazujące używania zamkniętych ciężarówek kontenerowych dodatkowo naraziły delikatne przedmioty na zagrożenia środowiskowe podczas transportu. Spowodowało to uszkodzenie kilku egzemplarzy, a niektóre artefakty musiały zostać pozostawione ze względu na krótki czas i ograniczenia logistyczne.
Po zburzeniu budynku uratowane artefakty są obecnie przechowywane w nieujawnionej lokalizacji w mieście Gaza. Pozostają jednak narażone na działanie czynników atmosferycznych i nasilający się konflikt, co sprawia, że ich długoterminowe bezpieczeństwo jest niepewne. UNESCO poinformowało, że od października 2023 roku co najmniej 110 obiektów kulturowych w Strefie Gazy zostało uszkodzonych, w tym miejsca kultu religijnego, budynki historyczne, muzea i strefy archeologiczne.
Ten epizod ujawnił również głęboki dylemat etyczny dla pracowników pomocy humanitarnej. Charbel zastanawiał się nad znacznymi zasobami – w tym pilnie potrzebnym paliwem, ciężarówkami i życiem personelu – przeznaczonymi na nieożywione obiekty historyczne, zwłaszcza gdy potrzeby humanitarne, takie jak woda, żywność i leki, są tak pilne. Jednakże konsensus wśród zaangażowanych był jasny: te artefakty stanowią niezastąpiony fragment historii świata i dziedzictwa palestyńskiego. Ich zniszczenie oznaczałoby nieodwracalne wymazanie wczesnochrześcijańskiej historii regionu, stratę wykraczającą daleko poza bezpośrednie granice geopolityczne.
Źródła
newsblog.pl
Maciej – redaktor, pasjonat technologii i samozwańczy pogromca błędów w systemie Windows. Zna Linuxa lepiej niż własną lodówkę, a kawa to jego główne źródło zasilania. Pisze, testuje, naprawia – i czasem nawet wyłącza i włącza ponownie. W wolnych chwilach udaje, że odpoczywa, ale i tak kończy z laptopem na kolanach.