Globalna eskalacja konfliktów zbrojnych nie tylko powoduje ogromne cierpienie ludzkie, ale także tworzy głęboki i często pomijany kryzys środowiskowy. Poza bezpośrednimi zniszczeniami, dziedzictwo wojny, zwłaszcza stałe zagrożenie niewybuchami (UXO), poważnie degraduje zasoby ziemi i komplikuje wysiłki na rzecz przeciwdziałania zmianom klimatu. To podwójne zagrożenie wymaga bardziej zintegrowanego podejścia do odbudowy środowiska i rozwiązywania konfliktów.
Wszechobecne blizny po niewybuchach
Trwające konflikty na całym świecie, od Ukrainy i Strefy Gazy po Sudan i Mjanmę, pozostawiają po sobie niebezpieczne pozostałości niewybuchów. Ukraina stała się szczególnie najbardziej skażonym krajem na świecie pod względem min lądowych i innych pozostałości materiałów wybuchowych po inwazji Rosji na pełną skalę w 2022 roku. Na początku 2024 roku szacowano, że 25 000 kilometrów kwadratowych ukraińskich gruntów rolnych było dotkniętych tym problemem. To skażenie, w połączeniu z bezpośrednimi uszkodzeniami fizycznymi spowodowanymi przez detonacje min, sparaliżowało produkcję rolną. Produkcja pszenicy na Ukrainie, historycznie ważnego globalnego eksportera, spadła drastycznie o 41% między 2021 a końcem 2024 roku.
Skażenie pól bitewnych ma miejsce na tle nasilających się zmian klimatu, które już teraz prowadzą do degradacji gleby poprzez wzrost temperatur, zwiększoną suchość i ekstremalne zjawiska pogodowe, skutkujące zmniejszoną żyznością gleby i pustynnieniem. Połączenie niewybuchów i degradacji gleby spowodowanej zmianami klimatu potęguje szkody, tworząc kumulujące się zagrożenie środowiskowe.
Długoterminowa degradacja gleby i ryzyko dla zdrowia
Ludzkie koszty pozostałości materiałów wybuchowych są często widoczne, z udokumentowanymi ofiarami. Na Ukrainie ponad 1000 ofiar cywilnych przypisano minom i niewybuchom od początku inwazji do kwietnia 2024 roku. Jednak wpływ na produktywność gleby i jej stan jest mniej natychmiast widoczny, ale równie znaczący. Dekady po wojnie w Wietnamie, niewybuchy w Kambodży nadal utrudniają produkcję rolną. Bomby, które nie zdetonowały na żyznych ziemiach, czynią je niebezpiecznymi, zmuszając rolników do rezygnacji z wydajnych technik, takich jak używanie traktorów, co ogranicza potencjalne plony.
Ponadto badania wskazują, że niewybuchy mogą przenikać metale ciężkie i toksyczne odpady do gleby i systemów wodnych, stwarzając długoterminowe ryzyko dla środowiska. W niektórych przypadkach zanieczyszczenia z min lądowych wykryto w odległości do 6 kilometrów od miejsca wybuchu. Nawet proces usuwania tych materiałów wybuchowych może przyczyniać się do degradacji gleby. Ciężki sprzęt używany do rozminowywania może uszkadzać wierzchnią warstwę gleby, sprzyjając erozji, a kontrolowane detonacje w celu utylizacji mogą uwalniać dalsze zanieczyszczenia. Badania w irackim Parku Narodowym Halgurd-Sakran, regionie z historią konfliktów, wykazały obecność niebezpiecznych metali, takich jak ołów, kadm i arsen w glebie po działaniach rozminowywania, stwarzając ryzyko dla lokalnych ekosystemów i zdrowia ludzkiego poprzez bezpośredni kontakt, skażone łańcuchy pokarmowe i wdychanie pyłu.
Zmiany klimatu potęgują istniejące zagrożenia
Współdziałanie zmian klimatu i pozostałości materiałów wybuchowych po wojnie tworzy bardziej złożony i nieprzewidywalny krajobraz zagrożeń. Zagrożenia klimatyczne, takie jak susze, powodzie i pożary, mogą potęgować niebezpieczeństwa stwarzane przez niewybuchy. Powodzie mogą przemieszczać miny i inne materiały wybuchowe, przenosząc je na wcześniej bezpieczne obszary. Odwrotnie, wysokie temperatury podczas fal upałów mogą powodować spontaniczne detonacje porzuconej amunicji. Na przykład, kilka składów amunicji eksplodowało w Iraku podczas upalnych lat 2018 i 2019, a podobne incydenty wiązano z falami upałów w Jordanii w 2020 roku.
Z drugiej strony, obecność niewybuchów może poważnie utrudniać krytyczne reakcje na zdarzenia klimatyczne. We wschodniej Ukrainie gęste pola minowe i pułapki w lasach utrudniały działania przeciwpożarowe podczas pożarów, prowadząc do zniszczenia mienia i ofiar śmiertelnych. Podobnie, bomby z II wojny światowej odkryte przez pożary w Wielkiej Brytanii detonowały, zwiększając niebezpieczeństwo dla ekip strażackich. W Libii powodzie w 2023 roku przemieściły materiały wybuchowe, komplikując działania ratownicze na dotkniętych obszarach, a eksperci od materiałów wybuchowych byli potrzebni w Sudanie Południowym w 2024 roku do oceny bezpieczeństwa gruntów dla przesiedlonych populacji. Ponadto, zmiany środowiskowe spowodowane przez klimat mogą utrudniać odbudowę po konflikcie, ograniczając użyteczność oczyszczonych gruntów. W Angoli susze uniemożliwiły rolnikom uprawę niedawno oczyszczonych pól, podczas gdy wzrost poziomu mórz powodujący zasolenie gleby na Sri Lance wpłynął na uprawę ryżu na obszarach oczyszczonych z amunicji.
Trwałe dziedzictwo pozostałości materiałów wybuchowych po wojnie, potęgowane przez narastające wyzwania związane ze zmianami klimatu, wymaga skoordynowanej i zintegrowanej strategii. Rozpatrywanie odbudowy gleby, działań klimatycznych i zarządzania skutkami konfliktów, w tym niewybuchów, w izolacji jest niewystarczające. Kompleksowe podejście, które uznaje wzajemne powiązania tych kwestii, jest kluczowe dla długoterminowej globalnej stabilności i odporności środowiskowej.
newsblog.pl
Maciej – redaktor, pasjonat technologii i samozwańczy pogromca błędów w systemie Windows. Zna Linuxa lepiej niż własną lodówkę, a kawa to jego główne źródło zasilania. Pisze, testuje, naprawia – i czasem nawet wyłącza i włącza ponownie. W wolnych chwilach udaje, że odpoczywa, ale i tak kończy z laptopem na kolanach.