Wyznaczenie nowych rezerwatów biosfery przez UNESCO podkreśla kluczową globalną strategię integracji ochrony ekologicznej z ludzką działalnością gospodarczą i kulturową. Inicjatywa ta uwypukla ewoluujące rozumienie, że skuteczna ochrona różnorodności biologicznej jest nie tylko imperatywem środowiskowym, ale także fundamentalnym elementem zrównoważonego rozwoju społeczno-gospodarczego, szczególnie w obliczu narastających wyzwań związanych ze zmianami klimatu.
Tegoroczne ogłoszenie przez agendę kulturalną Organizacji Narodów Zjednoczonych objęło 26 nowych obiektów, które dołączyły do istniejącej sieci 785 rezerwatów biosfery w 142 krajach. Te wyznaczone obszary, z których niektóre pochodzą z 1971 roku, reprezentują jedne z najbardziej bogatych ekologicznie i wrażliwych ekosystemów na świecie. Co istotne, koncepcja rezerwatu biosfery wykracza poza tradycyjne, ściśle chronione obszary naturalne. Aktywnie obejmuje regiony, w których żyją ludzie i prowadzą działalność gospodarczą, co wymaga podejścia opartego na współpracy naukowców, lokalnych społeczności i organów rządowych w celu osiągnięcia równowagi między celami ochrony, badaniami naukowymi a potrzebami społeczno-gospodarczymi i kulturowymi mieszkańców.
Kluczową zasadą programu rezerwatów biosfery, zgodnie z którą wyraził się jego szef, António Abreu, jest to, że „ochrona różnorodności biologicznej jest filarem rozwoju społeczno-gospodarczego”. Ta perspektywa uznaje, że dobrze zarządzane ekosystemy mogą bezpośrednio przyczyniać się do witalności gospodarczej. Z drugiej strony, wykluczenie lokalnych społeczności z procesów decyzyjnych i planowania strategicznego może prowadzić do znaczących konfliktów i nieporozumień, podważając zarówno wysiłki na rzecz ochrony, jak i dobrobyt społeczności.
Wśród nowo uznanych rezerwatów znajduje się Raja Ampat w archipelagu Indonezji, rozległy obszar o powierzchni około 135 000 kilometrów kwadratowych. Region ten słynie z tego, że jest domem dla ponad 75% gatunków koralowców na Ziemi, a także rozległych lasów deszczowych i siedlisk zagrożonych żółwi morskich. Lokalna gospodarka jest w znacznym stopniu wspierana przez rybołówstwo, akwakulturę, rolnictwo na małą skalę i turystykę, co ilustruje bezpośredni związek między stanem ekologicznym rezerwatu a jego dobrobytem gospodarczym.
Półwysep Snæfellsnes na Islandii również został wyznaczony jako rezerwat biosfery. Obszar ten, o powierzchni 1460 kilometrów kwadratowych, charakteryzuje się zróżnicowanym krajobrazem, obejmującym szczyty wulkaniczne, pola lawowe, tereny podmokłe, łąki i prominentny lodowiec Snæfellsjökull. Stanowi on ważne schronienie dla licznych ptaków morskich, fok i ponad 70% islandzkiej flory, w tym 330 gatunków dzikich kwiatów i paproci. Mieszkająca tam populacja ponad 4000 osób w dużej mierze utrzymuje się z rybołówstwa, hodowli owiec i turystyki.
W Angoli Rezerwat Biosfery Quiçama rozciąga się wzdłuż 206 kilometrów wybrzeża Atlantyku. Opisywany jako „sanktuarium różnorodności biologicznej”, jego zróżnicowany teren obejmuje sawanny, lasy, tereny zalewowe, estuaria i wyspy, wspierając znaczące populacje dzikich zwierząt, takie jak słonie, manaty, żółwie morskie i ponad 200 gatunków ptaków. Utrzymanie lokalnych społeczności opiera się głównie na hodowli zwierząt gospodarskich, rolnictwie, rybołówstwie i produkcji miodu.
Aktywne zaangażowanie lokalnych mieszkańców jest uważane za niezbędne dla skutecznej ochrony różnorodności biologicznej w tych rezerwatach. Jak zauważył Abreu, członkowie społeczności przyczynili się nawet do identyfikacji nowych gatunków. Ponadto, wiedza naukowa jest wykorzystywana do odnawiania zdegradowanych ekosystemów, co bezpośrednio przynosi korzyści lokalnym gospodarkom. Godnym uwagi przykładem z Filipin jest poważna degradacja raf koralowych wokół wyspy Pangatalan w wyniku niszczycielskich praktyk rybackich. Naukowcy współpracowali z lokalnymi rybakami, projektując struktury ułatwiające odrost koralowców i wprowadzając techniki akwakultury w celu zapewnienia alternatywnych źródeł dochodu, co pozwoliło na regenerację raf i zapewnienie społeczności stałego dostępu do żywności i rynków.
Podobnie, na wyspie Príncipe w São Tomé i Príncipe, utworzenie rezerwatu biosfery ułatwiło odnowę ekosystemów namorzynowych. Namorzyny te odgrywają kluczową rolę w łagodzeniu fal sztormowych i zapewnianiu niezbędnych siedlisk dla życia morskiego. Ekoturystyka stała się również znaczącym motorem gospodarczym w takich regionach, dzięki rozwojowi szlaków biosfery i wycieczek z przewodnikiem po obserwacji ptaków, przyczyniając się do odkrycia nowych gatunków, takich jak nieznana wcześniej sowa zidentyfikowana w ostatnich latach. Niedawne dodanie rezerwatu biosfery dla wyspy São Tomé sprawia, że cały kraj São Tomé i Príncipe jest pierwszym państwem w całości objętym takim wyznaczeniem.
Zmiany klimatu stanowią poważne zagrożenie dla tych delikatnych ekosystemów. Raporty wskazują, że co najmniej 60% rezerwatów biosfery UNESCO zostało dotkniętych ekstremalnymi zjawiskami pogodowymi związanymi ze zmianami klimatu, w tym falami upałów, suszami i podnoszeniem się poziomu mórz – zjawiskami w dużej mierze spowodowanymi spalaniem paliw kopalnych. Aby sprostać tym wyzwaniom, UNESCO wykorzystuje zdjęcia satelitarne i zaawansowane modelowanie komputerowe do monitorowania w czasie rzeczywistym stref przybrzeżnych i innych wrażliwych obszarów. Trwa również digitalizacja historycznych baz danych, aby informować o skuteczniejszych strategiach ochrony i zarządzania.
Oprócz presji związanych ze zmianami klimatu, wiele rezerwatów biosfery stoi w obliczu ciągłych zagrożeń ze strony degradacji środowiska. W Nigerii, na przykład, ekspansja upraw kakao na obszar Omo Forest Reserve, kluczowego ekosystemu leśnego i jednego z najstarszych rezerwatów biosfery UNESCO w Afryce, zagraża siedliskom krytycznie zagrożonych afrykańskich słoni leśnych, co dodatkowo komplikuje wysiłki na rzecz walki ze zmianami klimatu. Tymczasem Stany Zjednoczone, które posiadają 47 rezerwatów biosfery, głównie na obszarach chronionych federalnie, ogłosiły w lipcu wycofanie się z UNESCO, powołując się na względy interesu narodowego, a wycofanie ma wejść w życie w grudniu 2026 roku.
newsblog.pl
Maciej – redaktor, pasjonat technologii i samozwańczy pogromca błędów w systemie Windows. Zna Linuxa lepiej niż własną lodówkę, a kawa to jego główne źródło zasilania. Pisze, testuje, naprawia – i czasem nawet wyłącza i włącza ponownie. W wolnych chwilach udaje, że odpoczywa, ale i tak kończy z laptopem na kolanach.